Yüzde 40’a dayanan enflasyon oranıyla son zamanların en büyük fiyat artışlarını yaşayan İran’da, temel gıda maddelerine gelen zamlar ülkede tepkiyle karşılanırken alım gücündeki düşüş ve hayat pahalılığı, ambargo ve yaptırımlar ile boğuşan ülkede yeni bir kriz haline dönüştü.
İran’da yaşanan ekonomik buhran yeni bir sorun değil. 2018 yılında Viyana Nükleer Antlaşması’ndan tek taraflı olarak ayrıldığını açıklayan ABD, İran’a yönelik ekonomik yaptırımların genişletileceğini duyurmuştu. Bu yaptırımlar arasında petrol ithalatının kısılması da yer alırken dönemin ABD Başkanı Donald Trump tarafından açıklanan yeni yaptırım paketleri ile İran’ın yurt dışındaki banka hesaplarına da erişimi engellenmişti. Yaptırımlar İran ekonomisini zora sokarken para birimi olan Riyalin’in değeri ise neredeyse yarı yarıya düştü.
1994’ten beri en yüksek enflasyonu yaşayan İran’da enflasyon yüzde 40’a dayanarak birçok temel tüketim ürünlerinde fiyat artışlarına yol açtı. İran İstatistik Merkezinin güncel verilerine göre halkının yüzde 30’unun açlık sınırının altında yaşadığı ülkede Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ise artan fiyatlardan dolayı vatandaşların yaşadığı olumsuz etkilere karşı her vatandaşın maaşına 14 ABD doları miktarında zam yapılacağı sözünü verdi. İran meclisinde ise muhalefet tarafından eleştirilen Reisi için “devlet idaresinden aciz” tabirleri kullanıldı.
İran’da temel gıda maddelerine yapılan yüzde 300’lük zam halk nezdinde geniş tepkilere sebep oldu. Hükümet ülkede yemeklik yağ, süt ve yumurta gibi birçok ürüne gelen zamların sebebini ise kuraklık ve Rusya-Ukrayna krizine bağladı. İran iç pazarında ihtiyaç duyduğu buğdayın yarısını kendi üretebilse de yarısını da Ukrayna’dan ithal etmekte. Fiyat artışlarının marketlerde uzun kuyruklara sebep olmasının yanında sokak protestoları da gecikmedi. Petrol gelirleri açısından zengin olan Huzistan eyaletinde halk sokaklara dökülerek hükümetin istifasını istedi. Sosyal medya üzerinden protestoları kışkırttığı gerekçesiyle Avrupalı iki aktivist tutuklanırken internet erişimine de kısıtlama getirildi. Batı’nın ekonomik ve diplomatik ambargolarına karşı direnen İran, Rusya-Ukrayna krizinin yol açtığı küresel enerji ve gıda krizlerinin etkilerini hiç hissetmediği kadar yaşıyor.
Hayat pahalılığı ve artan enflasyonla mücadele edebilmek için temel gıdalarda kupon yöntemini gündeme getiren Reisi hükümeti stokçuluğun önüne geçerek vatandaşların hayatını olumsuz etkileyen krizden kurtulmayı hedeflemekte; fakat İran’da yaşayan birçok düşük gelirli vatandaşın düşüncesi bu sistemin fiyat artışlarının önünü kesemeyeceği yönünde. Özellikle İran’ın komşu ülkeleri olan ve kıtlıkla mücadele eden Pakistan ve Afganistan gibi ülkelere kaçak yollardan gıda maddelerinin ulaştırılması ülkede gıda krizine sebep olan en büyük faktör olarak görülüyor.
