Merkez bankası nedir?
Bir merkez bankası, ulusunun para sistemini denetler. Çoğu durumda, merkez bankaları bağımsızdır ve amacı ulusunun ekonomik olarak büyümesini sağlamaktır. Merkez bankaları para basmak, bunları dolaşıma koymak ve gerekirse dolaşımdan almak haklarına sahiptir. Bu şekilde enflasyon, döviz ve işsizlik oranını etkiler.
Bir merkez bankasının para politikası nasıl işler?
Merkez bankası para politikasını faiz oranları, mevduatlar ve krediler yoluyla yönlendirir. Para politikasını yönlendirmek için ayrıca bankaların gerekli asgari mevduatlarından da faydalanırlar.
Merkez bankası tarafından uygulanan faiz en önemli araçtır, bu faiz, borç verme oranını yansıtır. Bu oran, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum değerlendirerek düzenli aralıklarla artırılır veya azaltılır.
Bir merkez bankası dolaşımdaki parayı artırmak istediğinde ticari bankalara daha düşük faiz oranlarında borç verir. Böylece ticari bankalar parayı müşterilerine daha uygun koşullarda sunar. Para arzı reel ekonomiden daha hızlı büyüme belirtileri gösterdiğinde, merkez bankası faiz oranını ve bankalar için belirlenmiş olan asgari mevduat gereksinimlerini artırma hakkına da sahiptir. Bu şekilde, para arzı azaltılmış olur.
Merkez bankası başka nelerden sorumludur?
Merkez bankalarının önemli bir rolü daha bulunmakta: Avrupa Merkez Bankası ve FED dahil olmak üzere çoğu merkez bankası, enflasyon oranını düşük tutmakla yükümlüdür. Ayrıca, merkez bankaları bir devletin altın ve döviz rezervlerinin yönetiminden de sorumludur. Bunlar, döviz piyasasına müdahalede bulunmak ve dış ticareti finanse etmek için kullanılabilir.
Geleneksel olmayan para politikasına örnek vermek gerekirse…
Kimi durumlarda merkez bankaları “geleneksel olmayan” para politikaları uygulamayı tercih edebilir. 2008 Krizi bunun için bir örnektir. Bu kriz sonrasında birçok merkez bankası faiz oranını enflasyonun oldukça altında tutmuştur. Bununla beraber, ticari bankalara çok düşük faiz oranlarında borç vermişlerdir. Son olarak, tahvil piyasalarını likit tutmak ve faiz oranlarını düşürmek için büyük miktarda devlet tahvilleri satın almışlardır. Bunları, ekonomiyi canlandırmak adına yapmışlardır.
Peki bir merkez bankasına güven niçin önemlidir?
Merkez bankalarına olan istikrarlı güven, halkın gözündeki bağımsızlıklarının kabulünü yansıtır. Bağımsızlık, merkez bankalarını siyasi müdahalelere karşı korur ve böylece para politikasının güvenilirliğinin temelini oluşturur. Ancak halkın güven eksikliği, merkez bankasını siyasi baskıya karşı daha savunmasız hale getirebilir. Hatta bazı durumlarda, merkez bankasının bağımsızlığının yok olmasına bile sebep olabilir…
Ağbal’ın görevden alınmış olmasının sebebi ne olabilir?
Erdoğan, faizlerin artırılmasının şirketlerin borçlanma maliyetlerini artıracağını düşünüyor. Kavcıoğlu ise daha önce yazdığı yazılarda Erdoğan’a katıldığını belirtmişti. Bu nedenle, görevi süresince faiz oranını yüzde 10’lardan 19’a kadar yükselten Ağbal’ın tersine, TCMB’nin yeni başkanı Kavcıoğlu’nun faizleri düşürmeye başlaması olası.
