2014’te Brezilya polisinin başkent Brasilia’da kara para aklandığını düşünerek takibe aldığı bir gaz istasyonu nasıl Latin Amerika’nın en büyük yolsuzluk skandalını ortaya çıkardı? Bu hafta “Operation Car Wash”’un Brezilya içindeki ve dışındaki gelişimini mercek altına alıyoruz.
Olaylar aslında basit bir operasyon olarak başlar. Polis, bu camiada tanınmış olan Alberto Youssef’i 2014’ün Mart ayında yakalar ve ona bir itiraf pazarlığı önerir. Avukatlarına “Konuşursam devlet çöker.” diyen Youssef sonunda parayı suçlular için değil devletin petrol firması Petrobras’ın yöneticileri için akladığını itiraf eder.
Petrobras, o dönemde sadece Brezilya’nın değil tüm Latin Amerika’nın en büyük petrol şirketiydi. Şirkete yapılan baskında aslında Petrobras’ın özel şirketler, suçlular ve devlet yetkilileri arasındaki yolsuzluk şebekesinin merkezinde olduğunu gösteren belgelere ulaşıldı. Peki bu sistem nasıl işliyordu?
Petrobras projeler için açık artırma usulünü kullanıyordu. Normal bir durumda bunun rekabet yaratarak fiyatları düşüreceği beklenirken Odebrecht’in başını çektiği şirketler bir kartel oluşturarak kar marjlarını yükseltiyordu. Odebrecht, gaz istasyonları üzerinden para aklayarak hem devlet hem Petrobras yetkililerine bu çarkı döndürmeleri için rüşvet veriyordu.
Ekonomik anlamda gittikçe güçlenen firmalar, seçimlerde adaylara fon sağlama konusunda da zamanla önemli bir unsur haline geldiler. Skandal patladıktan sonra ilk aşamada 20’nin üzerinde özel-devlet yetkilisi gözaltına alındı. Genel petrol fiyatlarındaki düşüşle birleşince Petrobras’ın hisseleri dibi gördü.
Soruşturma, daha sonraları Bolsonaro’nun Adalet Bakanı olacak Sergio Moro tarafından yürütülüyordu. Bolsonaro’nun en büyük rakibi Lula hapse atıldı; halefi Dilma Roussef’in ise başkanlığı düşürüldü. Lula, hakkında bir suç bulunmadığı için 2018’de hapisten çıkarıldı, 2021’de ise tüm siyasi hakları geri verildi.
Peki operasyon nasıl tüm Latin Amerika’ya yayıldı? Brezilya’nın dört bir yanında en az 11 kompleksin inşası durduruldu ve kartelin üst düzey yöneticileri hapse mahkum edildi. Herkesin aklındaki tek soru bu şirketlerin Latin Amerika’daki diğer yatırımlarında da benzer şekilde işleyip işlemediğiydi.
Sürecin politik düzlemde depreme yol açtığı ülke Peru oldu. Başkan Kuczynski 2017’deki suçlamalara göğüs gerip koltuğunu korusa da 2018’de oy satın alma girişiminin videoları yayılınca istifa etti. Kuczynski’nin en büyük rakibi Keiko Fujimori’nin de başkanlığı sırasında Odebrecht’ten para aldığı ayyuka çıktı.
2006-2011 yılları arasında Peru başkanlığı yapan Alan Garcia, polis skandal kapsamında onu gözaltına almaya geldiğinde intihar etti. Operation Car Wash bize sadece devlet-özel sektör ilişkilerinde güçlü bağımsız kurumların ve hesap verilebilir ilişkilerin önemini göstermiyor, aynı zamanda Bolsonaro gibi faşist liderlerin yükselişini de anlatıyor.
